Радзiнныя звычаi i абрады: пасля родаў

Нованароджанага адразу купалі ў розных лекавых духмяных травах, а каб быў багаты і шчаслівы, у ваду клалі срэбную манету і некалькі зярнят.

У купель для дзяўчынкі дабаўлялі яшчэ крышачку малака, каб была белая тварам і прыгожая. А вось у гатаванай (кіпячонай) вадзе на Беларусі дзяцей не купалі, бо верылі, што яны ад гэтага будуць вельмі злымі, крыклівымі, няўважлівымі. Пра такіх людзей у народзе гаварылі: “Ён у гарачай вадзе купаны”.

Пры першым купанні павітуха магла раўняць ножкі дзіцяці, гладзіць яго па галоўцы, каб яна была круглая, злёгку сціскаць носік, каб ён быў прыгожы і г.д.

Аналагічныя дзеянні пры родах, пры першым купанні нованароджанага здзяйсняла баба-павітуха і ў асяроддзі гарадскіх мяшчанак. Тут на трэці дзень маладую маці разам з нованароджаным мылі ў лазні.

Ваду пасля першага купання вылівалі ў ціхім месцы, дзе не хадзілі людзі і жывёла, часцей пад пладовае дрэва ці пад вугал хаты. На Палессі, калі купалі дзяўчынку, ваду вылівалі на ганак, каб яна, стаўшы дарослай, хутчэй выйшла замуж.

Шырокае распаўсюджанне на ўсёй тэрыторыі Беларусі ў мінулым стагоддзі мела павер’е, што калі дзіця пасля першага купання пакласці на правы бок, яно ў далейшым усё будзе рабіць правай рукой (“будзе праўшаком”), а калі на левы – то, наадварот, “будзе леўшаком”.

Пасля купання павітуха загортвала дзіця ў што-небудзь старое, звычайна ў мужчынскую сарочку, бо ў беларусаў было не прынята загадзя рыхтаваць адзенне для дзіцяці, і спавівалі спецыяльным чырвоным поясам.

Пры першым укладанні дзіцяці ў калыску клалі вугольчык, хлеб-соль, жалеза ў якасці абярэгаў. Шырокае бытаванне ў нашым краі мела вераванне, згодна з якім нельга было калыхаць пустую калыску.

Управіўшыся з дзіцём, павітуха працягвала завіхацца каля парадзіхі.

Паслед

Паслед (“дзіцячае месца”) бабка абмывала і загортвала ў чыстую анучу, укінуўшы туды яшчэ некалькі зярнят ці кавалачак хлеба.

Паслед акуратна закопвалі: калі нараджаўся хлопчык, то каля хаты, пад ганкам або ў хаце на куце, каб, як лічылі, перадаць яму любоў да роднага дома; калі дзяўчынка – то пад яблыняй, вішняй, каб была такая ж прыгожая. Або пад прыпечкам, каб была добрая гаспадыня.

Часта дзіцячае месца закопвалі ў хляве, каб павялічыць пладавітасць жывёлы. Пазней сталі хаваць за абразы, каб “дзіцяці быў гонар”, або закопвалі ў варыўні пад жорны, каб “дзіця было вёрткае і хітрае”.

Знакам шчасця і дабрабыту была так званая “дзіцячая сарочка” – рэшткі плоднага пузыра, які часам заставаўся ў нованароджанага на галоўцы. Яе акуратна здымалі і захоўвалі, як талісман. Гэтыя ўдача і шанцаванне распаўсюджваліся і на сям’ю дзіцяці.

Ў ложку

Звычайна парадзіха, калі роды прайшлі паспяхова, знаходзілася ў ложку ад трох да сямі дзён.

І ўвесь гэты час, асабліва калі парадзіха была адзінай дарослай жанчынай у малой сям’і, бабка прыходзіла ёй на дапамогу, гатавала ежу, купала нованароджанага, даглядала старэйшых дзяцей. Па традыцыі ежу яна несла з дому, абавязкова ў гаршках.

Аднавяскоўцы казалі: “Во, баба ідэ з гаршкамі”, што азначала: “Баба ідзе наведваць парадзіху”. Бабка павінна была тры дні пасля родаў насіць тры разы на дзень па тры стравы.

Адведкі

У хуткім часе пасля родаўда парадзіхі прыходзілі ў адведкі замужнія жанчыны: сваячкі і сяброўкі.

Каб не стамляць парадзіху, у адведкі жанчыны хадзілі па дзве-тры, прыносілі самыя каларыйныя і смачныя стравы.

Парадзісе, якая толькі што перажыла роды, хацелася пра ўсё гэта расказаць, выслухаць словы спачування, параду, а хто гэта мог лепей зрабіць, чым замужнія жанчыны? Пагэтаму згодна з традыцыяй наведваць парадзіху ніколі не хадзілі незамужнія дзяўчаты і мужчыны.

Ісці наведваць парадзіху ні ў якім разе нельга было з пустымі рукамі, таму нават самыя бедныя неслі хоць кавалак хлеба і якую-небудзь старызну на пялёнкі.

Наведвальнікі не павінны былі доўга затрымлівацца і стамляць размовамі слабую пасля родаў жанчыну.

Паводле народнага меркавання, у лімінальнай зоне дзіця і маці знаходзіліся сем тыдняў або сорак дзён. На працягу азначанага тэрміну дзіця купалі кожны дзень, а пасля яго – праз дзень і радзей.

ЦЯЖАРНАСЦЬ
РОДЫ

Крыніца: Беларусы. Том 5. Сям’я / В.К. Бандарчык, Г.М. Курыловіч, Т.І. Кухаронак; Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору НАН Беларусі. – Мінск: Бел. навука, 2001. – с. 305-329.

Подготовлено Анастасией Новицкой.

Фото: студия “Персона”(Гродно), Виталий Малявко.